Ο ψυχολογικός αντίκτυπος μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

Ο ψυχολογικός αντίκτυπος μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

Αρθρογράφος: Κωνσταντίνος Ζουμπιάδης (A.S.S.M.)

Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αφήνουν πίσω τους ορατές σωματικές βλάβες, αλλά οι ψυχολογικές τους επιπτώσεις στα θύματα διαρκούν πολύ περισσότερο. Η έρευνα δείχνει ότι έως και το 80% των ατόμων [4] που βιώνουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αντιμετωπίζουν σοβαρούς συναισθηματικούς αγώνες τους επόμενους μήνες. Οι άνθρωποι εμφανίζουν αυτές τις ψυχολογικές επιπτώσεις μέσω διαφορετικών αλλαγών συμπεριφοράς. Κάποιοι αντιδρούν με άμεσο στρες ενώ άλλοι αντιμετωπίζουν ψυχική πίεση με την πάροδο του χρόνου.

Οι επιζώντες και οι πρώτοι ανταποκρινόμενοι αντιμετωπίζουν περίπλοκες ψυχολογικές προκλήσεις μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Συχνά δυσκολεύονται να κοιμηθούν, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και νιώθουν μόνοι. Η συνεχής ανησυχία για μελλοντικούς κινδύνους προσθέτει περισσότερο άγχος και δυσκολεύει την αντιμετώπιση. Τα συστήματα υποστήριξης και οι στρατηγικές παρέμβασης λειτουργούν καλύτερα όταν κατανοούμε βαθιά αυτά τα ψυχολογικά πρότυπα.

Άμεσες Ψυχολογικές Αποκρίσεις

Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης δημιουργούν άμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις μέσω διαφόρων αντιδράσεων στρες που επηρεάζουν τόσο τους επιζώντες όσο και τους ανταποκρινόμενους. Οι περισσότεροι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης θα αισθανθούν άμεση αγωνία. Συχνά βιώνουν άγχος, θλίψη και απελπισία[1]. Αυτές οι αντιδράσεις μπορούν να επηρεάσουν ουσιαστικά την καθημερινή ζωή και τις σχέσεις τους.

Συνήθεις αντιδράσεις στρες

Τα άτομα που εκτίθενται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης συνήθως εμφανίζουν τόσο συναισθηματικά όσο και σωματικά συμπτώματα. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι το ένα τρίτο έως το μισό όσων επηρεάζονται από καταστροφές αναπτύσσουν ψυχική δυσφορία[2]. Οι συνήθεις αντιδράσεις περιλαμβάνουν:

1. Συναισθηματικά συμπτώματα: θυμός, περιττός φόβος και συναισθηματική επιπεδότητα

2. Σωματικά συμπτώματα: προβλήματα ύπνου, κόπωση και ανεξήγητοι πόνοι

3. Αλλαγές συμπεριφοράς: αποφυγή άλλων, προβλήματα στη λήψη αποφάσεων και αυξημένη χρήση ουσιών[3]

Παράγοντες Κινδύνου για Ψυχολογική Δυσφορία

Η πιθανότητα να εμφανιστούν σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις αυξάνεται με ορισμένους παράγοντες. Η έρευνα δείχνει ότι οι κοινές ψυχικές διαταραχές διπλασιάζονται κατά τη διάρκεια ανθρωπιστικών κρίσεων[1]. Τα άτομα που υφίστανται μεγάλες προσωπικές απώλειες ή παραμένουν εκτοπισμένα για μεγάλα χρονικά διαστήματα αντιμετωπίζουν υψηλότερους κινδύνους. Περίπου το 22% των ανθρώπων που έζησαν συγκρούσεις την τελευταία δεκαετία αναπτύσσουν σοβαρές παθήσεις ψυχικής υγείας[1].

Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού

Τα παιδιά, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε ψυχολογικές επιπτώσεις μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ορισμένες δημογραφικές ομάδες αντιμετωπίζουν υψηλότερους κινδύνους:

1. Έγκυες γυναίκες και ανύπαντρες μητέρες

2. Άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις ψυχικής υγείας

3. Άτομα που έχουν χάσει μέλη της οικογένειας ή τα προς το ζην

4. Πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι[4]

Διαφορετικές ομάδες βιώνουν διαφορετικά επίπεδα ψυχολογικών επιπτώσεων. Μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες σε περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις έχουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης από τους άνδρες[1]. Περίπου το 9% των ανθρώπων σε περιοχές εκτεθειμένες σε συγκρούσεις αναπτύσσουν μέτριες ή σοβαρές ψυχικές διαταραχές[1].

Διαταραχές Ψυχικής Υγείας

Οι διαταραχές ψυχικής υγείας αποτελούν μείζονα ανησυχία μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Μελέτες δείχνουν ότι ένας στους πέντε ανθρώπους που αντιμετώπισαν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης την τελευταία δεκαετία ανέπτυξαν σοβαρές παθήσεις ψυχικής υγείας[1].

Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες

Το PTSD κατατάσσεται μεταξύ των πιο κοινών καταστάσεων ψυχικής υγείας που σχετίζονται με επείγουσες καταστάσεις. Περίπου το 3,9% των ανθρώπων παγκοσμίως βιώνουν PTSD κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Αυτός ο αριθμός εκτινάσσεται στο 15,3% για όσους έζησαν βίαιες συγκρούσεις[5]. Τα άτομα με PTSD συχνά αναβιώνουν τραυματικές αναμνήσεις και αισθάνονται συναισθηματικά μουδιασμένοι. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν ουσιαστικά την καθημερινότητά τους.

Άγχος και Κατάθλιψη

Το άγχος και η κατάθλιψη γίνονται πολύ πιο συχνά κατά τη διάρκεια έκτακτων περιστατικών. Η έρευνα δείχνει ότι οι κοινές ψυχικές διαταραχές διπλασιάζονται σε συχνότητα κατά τη διάρκεια ανθρωπιστικών κρίσεων[1]. Οι αριθμοί λένε μια ξεκάθαρη ιστορία:

1. Το 13% των ανθρώπων αναπτύσσει ήπιες μορφές κατάθλιψης και άγχους[1]

2. Το 4% παλεύει με μέτριες μορφές αυτών των διαταραχών[1]

3. Το 5% αντιμετωπίζει σοβαρές μορφές κατάθλιψης και άγχους[1]

Θέματα κατάχρησης ουσιών

Η κατάχρηση ουσιών, αν και συχνά παραβλέπεται, γίνεται κρίσιμο πρόβλημα μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συχνά ουσίες για να αντιμετωπίσουν το τραύμα. Αυτό οδηγεί σε:

1. Μεγαλύτερες πιθανότητες εξάρτησης από το αλκοόλ

2. Περισσότερη κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων

3. Περισσότερα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τα ναρκωτικά[6]

Η σχέση μεταξύ της χρήσης ουσιών και άλλων παθήσεων ψυχικής υγείας γίνεται σαφής σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι άνθρωποι προσπαθούν να διαχειριστούν τον συναισθηματικό τους πόνο μέσω αυτοθεραπείας[7]. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι το 30-60% των ατόμων με διαταραχές χρήσης ουσιών πληρούν επίσης τα κριτήρια PTSD[8].

Συστήματα Υποστήριξης και Παρεμβάσεις

Τα συστήματα υποστήριξης κάνουν τεράστια διαφορά όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ψυχολογικές προκλήσεις μετά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οργανισμοί σε όλο τον κόσμο έχουν δημιουργήσει καλά σχεδιασμένους τρόπους για να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε το τραύμα και το άγχος.

Ψυχολογικές Πρώτες Βοήθειες

Οι Ψυχολογικές Πρώτες Βοήθειες (PFA) ξεχωρίζουν ως μια ζωτικής σημασίας απάντηση πρώτης γραμμής που παρέχει άμεση υποστήριξη σε άτομα που βρίσκονται σε οξεία δυσφορία. Αυτή η τεκμηριωμένη μέθοδος συμβάλλει στη μείωση της αρχικής δυσφορίας και ενθαρρύνει την καλύτερη λειτουργία[9]. Οι βασικές ενέργειες του PFA περιλαμβάνουν:

1. Καθιέρωση ασφάλειας και άνεσης

2. Παροχή πρακτικής βοήθειας

3. Διευκόλυνση κοινωνικών συνδέσεων

4. Προσφορά πληροφοριών για στρατηγικές αντιμετώπισης

5. Δημιουργία συνδέσεων με πρόσθετες υπηρεσίες

Μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που λαμβάνουν PFA αναφέρουν καλύτερο συναισθηματικό έλεγχο και ισχυρότερες οικογενειακές σχέσεις[10].

Επαγγελματικές Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας

Οι επαγγελματικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας αποτελούν τα θεμέλια της μακροχρόνιας ψυχολογικής υποστήριξης. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι οι συντονισμένες απαντήσεις στην ψυχική υγεία συνήθως περιλαμβάνουν σταδιακά μοντέλα παρέμβασης φροντίδας και δομημένη ψυχοθεραπεία[11]. Αυτές οι υπηρεσίες γίνονται κρίσιμες αφού η έρευνα δείχνει ότι ένας στους πέντε ανθρώπους αναπτύσσει διαταραχές ψυχικής υγείας αφού βιώσει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μέσα σε μια δεκαετία[12].

Δίκτυα υποστήριξης κοινότητας

Τα δίκτυα κοινοτικής υποστήριξης προστατεύουν τους ανθρώπους κατά τη διαδικασία ανάρρωσής τους. Έρευνες αποδεικνύουν ότι οι υποστηρικτικές κοινότητες συμβάλλουν στη μείωση των συμπτωμάτων PTSD και κατάθλιψης, ειδικά όταν έχετε μη αστικούς πληθυσμούς[12]. Αυτά τα δίκτυα έχουν αποδειχτεί καθοριστικά σε:

Οι κοινότητες που επιδεικνύουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα παρέχουν εναλλακτικούς πόρους μετά από καταστροφές και συμβάλλουν στη μείωση της δυσφορίας της ψυχικής υγείας σε μεγαλύτερες ομάδες[12]. Μελέτες δείχνουν ότι η κοινοτική υποστήριξη έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στη μείωση των συμπτωμάτων PTSD και κατάθλιψης που συνδέονται με τις διαπροσωπικές επιπτώσεις των καταστροφών σε μη αστικές περιοχές[12].

Η προσέγγιση της UNICEF δείχνει αποτελεσματική υποστήριξη της κοινότητας εμβαθύνοντας τη δέσμευσή της στα οικογενειακά δίκτυα και συμπεριλαμβάνοντας ευάλωτες οικογένειες σε κοινοτικές δραστηριότητες[13]. Οι προσπάθειες ανάκαμψης πετυχαίνουν όταν ξεκινούν με την κατανόηση των άμεσων αναγκών και τον καθορισμό προτεραιοτήτων διασφαλίζοντας παράλληλα τη συμμετοχή όλων στην κοινότητα[14].

Ανάκτηση και Ανθεκτικότητα

Οι άνθρωποι αναπηδούν φυσικά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αλλά χρειάζονται ένα καλά σχεδιασμένο μονοπάτι για ανάκαμψη και συναισθηματική θεραπεία. Έρευνες δείχνουν ότι το 85% των ανθρώπων αναρρώνουν από τραγωδία μέσα σε λίγους μήνες[15].

Μηχανισμοί Αντιμετώπισης

Τα αρχικά σας βήματα για την ανάκαμψη θα πρέπει να επικεντρωθούν στη διαχείριση του στρες μετά την έκτακτη ανάγκη. Η έρευνα επισημαίνει αυτές τις βασικές στρατηγικές:

1. Μείνετε σε τακτικές ώρες ύπνου και γευμάτων

2. Παραμείνετε δραστήριοι με άσκηση και χαλάρωση

3. Μειώστε την κατανάλωση ειδήσεων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης

4. Μείνετε κοντά στην οικογένεια και τις ομάδες υποστήριξης

5. Αναβάλετε μεγάλες αποφάσεις ζωής κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης[15]

Χτίζοντας Ψυχική Δύναμη

Η τακτική αυτοφροντίδα και οι κοινωνικές συνδέσεις βοηθούν στην ανάπτυξη πνευματικής δύναμης. Η έρευνα δείχνει καλύτερα αποτελέσματα μετά την καταστροφή όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τους προσωπικούς τους πόρους, τις σχέσεις και τους κοινοτικούς πόρους[16]. Τα ισχυρά δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης συμβάλλουν στην πρόληψη της απώλειας πόρων και οδηγούν σε θετικές αλλαγές[16].

Μακροπρόθεσμες στρατηγικές ανάκαμψης

Η επιτυχής ανάκαμψη χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο. Η έρευνα αποδεικνύει ότι η καλύτερη συναισθηματική ευεξία οδηγεί σε βελτιωμένα ποσοστά αποκατάστασης και επιβίωσης για άτομα με σωματικές επιπτώσεις[17]. Η κοινοτική συμμετοχή δίνει τη δυνατότητα στους πληγέντες να ξαναχτίσουν το μέλλον τους και δημιουργεί κοινή ανθεκτικότητα για επερχόμενες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης[18].

Η ανοικοδόμηση της ανθεκτικότητας χρειάζεται υποστήριξη από τις προσωπικές δεξιότητες αντιμετώπισης στα δίκτυα της κοινότητας. Η έρευνα επισημαίνει τρεις κύριους στόχους: την ανοικοδόμηση της αίσθησης του σπιτιού σας, τη δημιουργία δικτύων φιλίας και την ενίσχυση των δεσμών της κοινότητας[19]. Η συναισθηματική υποστήριξη και η φροντίδα των ανθρώπων ο ένας για τον άλλον ξεχωρίζει ως ζωτικός παράγοντας σε όλα τα συστήματα υποστήριξης[19].

Συμπέρασμα

Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αφήνουν ψυχολογικές ουλές που διαρκούν περισσότερο από τη σωματική βλάβη. Οι άνθρωποι μπορούν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους με τα κατάλληλα συστήματα υποστήριξης και αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης. Τα ζητήματα ψυχικής υγείας που εμφανίζονται συχνά μετά από τέτοιες καταστάσεις γίνονται ευκολότερα διαχειρίσιμα μέσω οργανωμένων παρεμβάσεων και κοινοτικής υποστήριξης. Η άμεση ψυχολογική υποστήριξη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάρρωση. Η επαγγελματική βοήθεια πρέπει να συνεχίζεται μακροπρόθεσμα, ιδιαίτερα για ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με προϋπάρχουσες συνθήκες. Οι κοινότητες με ισχυρά δίκτυα υποστήριξης παρουσιάζουν καλύτερα αποτελέσματα ανάκαμψης. Αυτό επιτυγχάνεται συχνότερα όταν οι άνθρωποι αναπτύσσουν και προσωπικές στρατηγικές διαχείρισης. Οι ψυχολογικές αντιδράσεις μετά από μια κρίση είναι σύνθετες. Η κατανόησή τους οδηγεί σε καλύτερη προετοιμασία και πιο αποτελεσματικά σχέδια ανταπόκρισης. Οι άνθρωποι που επηρεάζονται από έκτακτες ανάγκες μπορούν να θεραπευτούν συναισθηματικά μέσα από ολοκληρωμένα συστήματα υποστήριξης και αποδεδειγμένες μεθόδους αποκατάστασης. Έτσι, αποκτούν ισχυρότερες άμυνες απέναντι σε μελλοντικές προκλήσεις. Αυτή η κατανόηση συμβάλλει στη δημιουργία καλύτερων πρωτοκόλλων έκτακτης ανάγκης, τα οποία φροντίζουν τόσο τις σωματικές όσο και τις ψυχικές ανάγκες των ατόμων. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η δύναμη που ξαναχτίζει ζωές.

Βιβλιογραφία

[1] World Health Organization. Mental health in emergencies. 2022. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-in-emergencies

[2] UW Department of Environmental & Occupational Health Sciences. The Health Effects of Earthquakes.2023. Available from: https://deohs.washington.edu/edge/sites/deohs.washington.edu.edge/files/2023-09/Mental%20Health%20Fact%20Sheet%20JH%20VB%20EDITS.pdf

[3] SAMHSA - Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Warning Signs and Risk Factors for Emotional Distress.2024. Available from: https://www.samhsa.gov/find-help/disasters/distress-warning-signs

[4] Inter-Agency Standing Committee. Mental Health And Psychosocial Support in Emergency Settings.2007.Available from: https://interagencystandingcommittee.org/sites/default/files/migrated/2019-03/iasc_guidelines_on_mental_health_and_psychosocial_support_in_emergency_settings.pdf

[5] World Health Organization. Post-traumatic stress disorder. 2024.Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/post-traumatic-stress-disorder

[6] Mental Health Promotion & Illness Prevention, Alberta Health Services. Alcohol and Drug Use After a Disaster or Emergency.2021.Available from: https://myhealth.alberta.ca/Alberta/Pages/alcohol-drug-use-after-disaster-emergency.aspx

[7] SAMHSA. Supplemental Research Bulletin: People With Substance Use Issues and Conditions and Disasters.2024.Available from: https://www.samhsa.gov/sites/default/files/dtac-srb-people-with-substance-use-issues.pdf

[8] Fahmy Β. Hanna (2017). Alcohol and substance use in humanitarian and post-conflict situations.World Health Organization (WHO). https://www.emro.who.int/emhj-volume-23-2017/volume-23-issue-3/alcohol-and-substance-use-in-humanitarian-and-post-conflict-situations.html

[9] World Health Organization. Psychological first aid.2013. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/psychological-first-aid

[10] National Center for PTSD. Helping Survivors: Early Interventions Following Disaster and Mass Violence.2024.Available from: https://www.ptsd.va.gov/professional/treat/type/disaster_earlyintervention_tx.asp

[11] Gen Li, et al.(2024). Mental health and psychosocial interventions to limit the adverse psychological effects of disasters and emergencies in China: a scoping review. Science Direct https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S266660652200195X

[12] Jenny S. West, et al. (2013). Community Support as a Facilitator of Postdisaster Mental Health Symptoms in Urban and Nonurban Communities. NCBI https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3955699/
[13] UNICEF. Mental health and psychosocial support in emergencies.2024. https://www.unicef.org/protection/mental-health-psychosocial-support-in-emergencies

[14] RHIHub. Recovery of rural communities after an emergency or disaster.2024.Available from: https://www.ruralhealthinfo.org/toolkits/emergency-preparedness/2/community-recovery

[15] SAMHSA. Coping Tips for Traumatic Events and Disasters.2024. Available from: https://www.samhsa.gov/find-help/disasters/coping-tips

[16] Helena Bakic, Dean Ajdukovic, (2021). Resilience after natural disasters: the process of harnessing resources in communities differentially exposed to a flood. NIH. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8725694/

[17] Sanne M. A. Lamers, et al. (2011). The impact of emotional well-being on long-term recovery and survival in physical illnesses: a meta-analysis. NIH. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3439612/

[18] Black Dog Institute. Mental Health Interventions Following Disasters.2020. Available from:  https://www.blackdoginstitute.org.au/wp-content/uploads/2020/04/mental-health-interventions-following-disasters-black-dog-institute-february-2020.pdf?sfvrsn=0

[19] Gisela Ban Kessel, Colin McDougall (2015). The process of rebuilding human resilience in the face of the experience of a natural disaster: a multi-systems model. ResearchGate https://www.researchgate.net/publication/295087867_The_Process_of_Rebuilding_Human_Resilience_in_the_Face_of_the_Experience_of_a_Natural_Disaster_A_Multisystem_Model